Ğäcäyep Welwiçiä (Welwitschia mirabilis) – tere qazılmanı üsteregez

räsem Ğäcäyep Welwiçiä (Welwitschia mirabilis) – ul bik borınğı üsemlek, xäzerge waqıtta barı tik Atlantik oqean buylarında, Namibiä häm Anğolanıñ könyağındağı keçkenä territoriädä üsä. Ağaç bulıp kürenmäsä dä, ul ağaç. Üsemlek ber tamır-büränädän häm ike gel üsä torğan yafraqtan tora. Yafraqları ike zur uralğan 2–4 metr ozınlıqtağı lentalarnı xäterlätä, şuña kürä welwiçiä çüp oyasın xäterlätä. Yafraqları ber tuqtamıy üsä häm oçları kibep munçalağa äylänä.

räsem Şuña kürä welwiçiä ğömere buyına (xätta cimeş ölgergän waqıtta da) üsep çığa torğan üsemlek stadiäsendä bula, bu üsemleklär dönyasında çığarılma bulıp tora. Welwiçiä ike öyle üsemlek, şuña kürä orlıq barlıqqa kiler öçen ike üsemlek kiräk – ata häm ana. "Çäçäklär" kürkälärdä urnaşa (ılıslılar häm sağöwniklardağı sıman), kürkälär isä yafraq eçlärennän çıqqan sıman kürenä. Ana kürkälär ölgergäç tarqalalar häm küp sanlı cil belän taratıla torğan ciñel orlıqlar barlıqqa kiterälär. Filoğenetika buyınça welwiçiä bik borınğı üsemlek gruppasına – gnetlılarğa (Gnetopha) kerä, alar ılıslılarnıñ tuğandaşları bulalar. Gnetlılarğa öç ıru kerä: gnetum (Gnetum) – lianasıman zur yafraqlı üsemleklär, efedra (Ephedra) – quaqlar häm yalğız welwiçiä.

Welwiçiä anı 1860 yılda açqan Sloweniä botanigı Fridrix Welwiç (Friedrich Welwitsch) isemen yörtä. Ul Namibiäneñ däwlät gerbında da taswirlanğan.

räsem Çülneñ ekstremal şartlarına ul bik yaxşı künekkän. Yawım-töşemgä gel kiräge yuq, oqeannan kilä torğan tomannar da citä. Anı üstergändä monı istä totarğa kiräk. Uñışsızlıqnıñ töp säbäbe – artıq su sibü häm üsemlekneñ çerüe. Şuña kürä orlıqlarnı grawiylı häm qomlı (2–5 mm zurlıqtağı küzänäkle) tufraqqa utırtırğa kiräk. Bu artıq dımnı totmıy torğan tufraq. Sunı bik äkren sibärgä, ä in yaxşısı – börkergä kiräk. Orlıqlar çılatqannan soñ ber atnada tişelep çığalar. Üsemlekne könyaq täräzä töbendä üsterep bula. Üstergändä küp sabırlıq kiräk, çönki ul bik ozaq üsä, ul çın dinozawr. Aña kiräkle qädär qorı häm yaqtı cirdä totsağız, ul sezdän küp kübräk yäşäyäçäk. :-)

Printed from http://www.botanix.kpr.eu/tt-zamn/print.php?t=5