Bez awoqado üsteräbez

Awoqado (botanik iseme – Persea americana) ul 6–20 metr bieklektäge tropik ağaç. Tabiğättä Meksikadan Braziliägä xätle üsä. Xäzerge waqıtta böten tropik häm subtropik zonada üsterelä.

Yafraqları oçlı ellips formasında, tiregä oxşağan, yaltırıylar, tösläre östän açıq yäki quyı yäşel töstä, astan sorı töstä. Äflisun yafrağın xäterlätälär.

100–300 çäçäkle törkemnär belän çäçäk ata, alarnıñ 0,1% genä serkälänä. Monıñ töp säbäbe şunda – çäçäk atunıñ berençe könendä cimeşelek qına ölgerä, ä serkäçläre äle ölgermi. Annan soñ çäçäk ber köngä yabıla. Kiläse könne çäçäk yañadan açıla, serkäçlär ölgerä, ä menä cimeşelek inde şiñgän bula. Monnan tış, ölgergän cimeşlek häm serkäle çäçäklär können ayırım waqıtında açılalar.

Cimeşe – yomırqasıman yäki gruşasıman ciläk. Awoqado sortları öç geoğrafik gruppağa bülenälär:

  1. Antiliä gruppası (tropik) asqı tropik yaqlardan çıqqan (diñgez östennän 800 metr bieklektä). Mäsälän, monda "Waldin", "Simmonds" i "Qara prins" (Waldin, Simmonds, Black Prince) sortları kerä. Alar suıqtan qurqalar. Cimeş massası – 0,4–1,5 kg.
  2. Gwatemala gruppası (yarımtropik) tawlı tropik yaqlardan çıqqan (diñgez östendä 800–2.800 metr bieklektä). Bu gruppağa "Bemik" i "Ğass" (Bemik, Hass) sortları kerä. Qısqa waqıtlı 0 °Cqa qädär suıqlarğa çıdıylar. Cimeş massası – 0,5–1,5 kg.
  3. Meksika gruppası (subtropik) Meksikanıñ subtropik yaqlarınnan çıqqan. Bu gruppağa suıqlarğa iñ çıdam sortlar kerä (qısqa waqıtlı –4°Cqa qädär suıqlarğa çıdıylar). Bu gruppa sortların iñ yış üsterälär. Mäsälän, bu gruppağa "Ğotfrid" häm "Pernod" (Gottfried, Pernod) sortları kerä. Cimeşläre wağraq (250 grammğa qädär).

Xäzerge waqıtta ike sortnı quşıp barlıqqa kilgän sortlar da bar (yışraq gwatemala häm meksika gruppaların quşalar). Bezneñ öçen barı tik meksika gruppası sortları möhim. Çäçäk atuı şundıy qatlawlı bulğanğa kürä cimeşlär barlıqqa kilmäs dip uylıybız, ämma matur yafraqları arqasında bu interyer öçen yaxşı sort. Orlıqtan üsterelgän awoqado 6–8 yılda çäçäk ata başlıy. Awoqado öçen çäçelgän yaqtılıq kiräk. Sez anı fatirda, ofista, teplitsada üsterä alasız. Cäy köne anı balqonğa yäki baqçağa çığara alasız.

Tufraqqa tälapçan tügel. Ğadattä baqçaçılıqta qullanılğan ciñel, urta açılıqtağı tufraq yarıy. Yıl buyına aña urtaça dımlıqtağı tufraq kiräk. Susızlıqtan yafraqların qoya ala. Waqıt-waqıt su çäçrätü dä bik faydalı.

Awoqadonı ğädättä orlıq belän ürçetälär. Çıbıqça belän barı tik qäyber sortlarnı ğına ürçetep bula.

Orlıqlarlarnı yartısına xätle su belän çılatırğa kiräk, kiñ yağı asqa taba qararğa tieş. Alarnı tişelep çığa başlağançı çılatırğa kiräk. (Eçertmäs öçen, 3 aydan da kübräk çılatırğa yaramıy. Öç ayda üsä başlamasalar, alarnı bolay ğına utırtığız. Ğädättä utırtqaç orlıqlar üsä başlıylar.)

Orlıqlarnı 3/4 öleşkä kiñ yağı belän asqa taba utırtığız. Minemçä, orlıqlarnı berämläp zurraq sawıtqa utırtu uñışlıraq. Utırtqaç, sawıtnı pıyala kisäge belän qaplağız. Şundıy räweştä anda dım saqlana, dım isä üsüne tizlätä. Artıq su tiz genä ağıp çıqsın öçen ciñel häm hawalı tufraq saylağız. Orlıqlar kügärmäsen öçen pıyalanı här könne yaqınça 30 minutqa kütärep quyığız.

Orlıqlar yaxşı tişelep çıqsın öçen alarnı köne buyı cılıda totarğa kiräk. İdeal temperatura: 25°Ctan artıq. Berençe yafraqlar çıqqaç, bülmä temperaturası da citä.

Cılılıqnı saqlar öçen, üsemlek sawıtın cılı radiator östenä quyığız. Şuña kürä orlıqlarnı utırtır öçen iñ yaxşı waqıt – qış.

Bezneñ şartlarda awoqado tiz üsä. 1 metr bieklektäge botaqlı ağaç 2 yılda üsep çığa ala.

Awoqado cimeşlären bezneñ şartlarda üsterep bulmıy. Ämma alarnı bügen cinel genä kibettä tabıp bula. Qızğanıçqa qarşı, kibettä satıp alğan cimeşlär orlığınnan üsemlek üsterep bulmıy (alarnı küp waqıtta ölgerep betmägän kileş cıyıp alalar).

Awoqado dönyada iñ tuqlıqlı cimeş. Energiäse – 100 grammğa 840 kDj (çağıştıru öçen: banan 355, manğo 215, papayya 180, pomidor 90, qıyar barı tik 0,64). Eçendä 5–32% tiregä yaxşı sılanğan may bar. Şuña kürä ul qösmetik matdälärdä yış qullanıla. Ximik sostawı buyınça awoqado cimeş bulmawına qarmastan, anı bu gruppağa kertälär.

Ğädättä anı çi kileş qullanalar. Kisep limon suın yäki başqa tämlätkeç östilär häm qaşıq belän aşıylar. Kiläse nomerda sez ber-ike awoqadodan ciñel aşamlıq retseptın taba alasız.

Printed from http://www.botanix.kpr.eu/tt-zamn/print.php?t=3