Palma nga Parajubaea torallyi (Palma Chico, Pangbukid nga Lubi sang Bolibya)

litrato

Pangbukid nga Lubi sang Bolibya seeds

Ang Parajubaea torallyi isa ka gwapuhon nga matig-a nga tanum halin sa Bagatnang Amerika. Ugaling, kis-a lang ini kultibaron sang mga hardinero sa gwa sang iya natural nga ginaistaran kay sa dalagko sini nga mga liso (nga nagabuot silingon sang daku nga bili sa pagpadala)

Tumandok sa Bolibya, nagadaku ini sa mala kag mayab-ok, suludlon-Andean nga lambak sa kataason nga 2700–3400 m sa ibabaw lebel sang dagat. Mina nga may mataas nga lebel sang elebasyon ang ini nga lahi sang palma para magpuyo sa biskan diin sa kalibutan. Nagasaka ang temperatura sa 20 °C kag ang pagpalanig-a lamig sang kagab-ihon ordinaryo lang sa ini nga kataason. Ang temperatura kalabanan nagapanaog sa asta –7 °C kung tiglalamig, sa mga bulan sang (Hulyo kag Agosto) kag ang tinuig nga pagulan sa malapit 550 mm lang.

Ang iya pagbato sa pagmalala, init, lamig, pagpalanig-a lamig, kag iban pa nga mga kondisyon, kag ang iban nga mga abilidad para mamentenar ang manami nga itsura, kag siling sang iban kuno nga ang ini nga maalamat nga palma indi lang may perte nga potensyal bilang ornamental, pero ini man nangin isa man sa pinakanauyunan nga tanum sa mga paglandscape nga palma para sa malabaab nga temperatura kag subtropikal nga mga lugar. Sa mga lugar nga ang pagpalanig-a lamig nagakatabo, kinanglan sini sang proteksyon halin sa tiglalamig ukon pagtago sa mahilway halin sa malamig nga palibot. Ginbalita nga sa Europa nagalamig sang asta sa temperatura nga 3°C. Ang pinakanubo nga temperatura nga kung sa diin makaluwas ang ini nga palma asta sa –8°C. Nagakalagas ang dahon sang ini nga mga tanum, pero makaluwas man, kag sa tagsibol, bag-o nga mga dahon naman ang magatubo!

Sa Bolibya, ang ini nga palma nagatubo asta sa 14 m ang kataason nga may lawas nga 25–35 cm ang diametro. Ang mga palma nga nagapangidaron sa 100 ka tuig, nagatubo sang asta 30 m ang kataason nga may lawas nga 50 cm diametro. Ang manami nga korona may kabilugon nga 20 ka mga dahon kag ang iban sa ila asta sa 5 metro kahabaon! Ang mga tanum nga ginpatubo sa gwa sang Bolibya mas magagmay ugaling.

May duwa ka pinasahi ka mga populasyon sa natural nga ilistaran nga nagalainlain kalabanan sa kadakuon sang prutas kag gindeskriptar sang nagligad bilang duwa ka lain nga sari, ang gamay nga prutas P. torallyi var. microcarpa kag ang daku nga prutas P. torallyi var. torallyi. Biskan indi manutaran ang ginkalain, ang var. microcarpa indi malab-ot ang dimensyon sang iya pakaisa nga may daku prutas, pero sa iya pagadaptar kag katibsulon, lapitay man gyapon sila. Indi patas ang reputasyon sa mga liso kay sa budlay sini nga pagpatubo. Biskan mabudlay ang pagpatubo, insigida nga mahapos magatubo ang liso kung ihunol sa intsakto nga mga kondisyon, i.e.sa ibabaw sang mga hulunulan, ilubong sang tinunga, kag patiniron nga bulubasa. Sa intsakto nga pagpangalaga, sa malamig asta sa tsakto-tsakto nga klima subtropikal kag sa maadlaw nga lugar, ang mga hinunulan madebelopar sa mataas, matibsul nga panglawason nga may daku, sulu-shuttlecock nga korona sang pino nga turutela nga mga dahon.

Ang Parajubaea torallyi isa ka sikat nga ornamental nga tanum kag perme ginapatubo sa mga parke kag kilid alagyan. Sa Ekwador kag Bagatnang Kolombya, ang Parajubaea cocoides perme ginapatubo kung sa diin may kataason nga 2500 asta 3000 ka metro – ini isa ka mahinay padakuon nga sari sang palma nga may mahina nga pagbato sa pagpalanig-a lamig. Kung sa diin ini kapareho sa Parajubaea torallyi kag ang natural sini nga ilistaran wala pa makilal-an, ginabaton nga ini isa ka kultibar sang Parajubaea torallyi.

Ang pinakagamay sa sini nga palma ang lahi sang Parajubaea sunkha nga gindeskriptar sang 1996. Nagatubo lang ini sang 8 ka metros kag nagakabuhi sa lambak sang Andean sa rehiyon sang Vallegrande, sa distrito sang Santa Cruz kung sa diin may kataason nga 1700–2200 m. Perme ini ginasal-an nga Parajubaea torallyi asta madiskubrehan sang isa ka intsakto nga taksonomikal nga pagpangita kag ini ginpangalanan nga Parajubaea sunkha.

Ang mga Palma nga genus sang Parajubaea mahapos lang kultibaron nga mga sari sang palma. Ang pinakamayda nga pamaagi sang pagpatubo amo ang pagusar sang mga liso. Ugaling, kinanglan mo sang pasensya ka yang mga liso nagatubo sang sobra ka hinay kag wala gasararama sa palibot, kag nagadugay sang mga isa kag tunga sa tuig para patubuon. Ang iban nga mga liso nagaumpisa tubo sa sulod sang isa ka bulan, pero ang iban nagadugay sang isa ka tuig ukon duwa ka tuig para magumpisa ini tubuan singil. Kay isa ini ka subtropical nga lahi sang palma, mas mayad nga ibutang sila sa manubo nga temperatura kaysa sa mataas nga temperatura (indi pareho sa kaso sang iban nga lahi sang palma) nga siguro may negatibo nga impluwensya sa pagpatubo singil nga proseso. Ang mataas nga temperatura nagaindikar sang mala nga tini-on, nga indi mayo sa pagpatubo singil.

Antes magtanum, ang mga liso dapat ibutang sa tubig nga may temperatura nga 20 °C sa sulod sang 5 asta sa 7 ka mga adlaw. Ang mga liso sang dalagku nga klase dapat ibutang sa tubig sa sulod sang duwa ka semana. Ang tubig dapat islan adlaw-adlaw. Dapat man gilitan ang mga liso para mapanami ang pagpatubo singil.

Ang paghulom sang mga liso sa tubig magahambal sang pag-untat tubo nga tini-on kag inogorar sang tig-ululan nga panahon, kung sa diin ang pinakamayad nga panahon sa pagpatubo singil. Ang panahon sang pag-untat tubo nagaprotektar sa liso nga indi magtubo sa tigmalala nga tini-on sa Bolibya (ang tiglalamig halin Hunyo asta Oktubre).

Pagkatapos ihulom, dapat itanom ang liso sa plorera ukon plastik bag – halungan nga dapat tunga sang liso ginatabunan sang lupa kag taguon sa temperatura nga 10 asta 20 °C.

Ang positibo nga impluwensya sang manami nga pagpatubo singil amo ang diperensya sa tunga sang aga (mataas) kag gab-e (manubo) nga temperatura. Kung matanum na ang liso, indi sila dapat pagtubigan sang masobra kay makaguba ini sang bata-on nga tanum. Ang pinakadiperensya sa tunga sang pagkultiba sang Parajubaea kag iban nga mga lahi sang palma amo ang manubo nga temperatura nga kinanglan sini amo man ang gamay nga tubig.

Pagkatapos lang itanum, dapat itsek ang mga liso kada tatlo asta sa apat ka semana ka gang pagpatubo sang mga liso dapat ibutang sa tag-isa-isa ka plorera. Ang iban nga mga nagapatubo sang mga palma nagahatag sang pahanumdom parte sa mga liso nga indi magtubo sa sulod sang anum ka bulan: Untatan ang pagbunyag sang liso kag pabay-an nga mala ini sa sulod sang pila ka bulan. Kwaon ang liso sa lups kag ibutang pabalik sa tubig sa sulod sang isa ka semana kag patubuon ini liwat.

Ang ini nga mga liso dapat umpisahan ang pagpatubo sa sulod sang tunga sa tuig. Kung ang iban nga liso indi gyapon magtubo, liwaton ang proseso sang mga nabilin nga mga liso kay magatubo ini pagkatapos sang sunod nga panahon sang tigululan.

Ang kadasigon sa pagpatubo singil sang mga liso sang Parajubaea halos 100%, kinanglan mo lang sang pasensya kag pabay-an ang mala nga panahon sa mga tasmad nga mga liso!

Kung may ara ka na sang bataon nga palma, matig-a ini, pero kinanglan mo panumdumon nga indi ini pagbunyagi sang masobra. Mas gusto sang bataon nga palma ang tsakto-tsakto lang nga palibot ( sa ila natural nga puluy-an, nagatubo sila sa ghalon sang mga dagku nga palma), ugaling ang mga mal-am nga palma ginakinanglan sang mainit nga posisyon.

Ang genus sang Parajubaea isa sa mga ginahalitan nga mga lahi sang palma sa Bagatnang Amerika. Ang mayor nga rason sini amo ang pagpangguba sang natural sini nga ilistaran, paglapta sang agrikultural nga mga kalupaan, pagpanguling kag masobra nga pagpaharab sang mga kabakahan. Ang ini nga mga palma nagakabuhi sa gamay nga lugar nga kung sa diin mas seryoso ang pagtratar sini kag sa iya risgo sa pagkadula. Tungod sa dalagku sini nga nmga liso sang sini nga mga tanum, limitado man ang ila abilidad sa paglapta. Ang pinakaimportante nga sapat nga nagabulig sa sini nga mga tanum nga nagapalapta man sa iban nga mga lugar amo ang Spektakular nga oso (Tremarctos ornatus), ugaling ang ini nga mga sapat ginahalitan man sang mga aktibidades sang tawo.

Printed from http://www.botanix.kpr.eu/cps/print.php?t=6