Botanix – Isa ka journal parte sa mga tanum

Capiznon nga Edisyon

Kalimantan nga Mangga, Kasturi (Mangifera casturi)

Kalimantan nga Mangga (Mangifera casturi) ukon mas kilala lokal nga Kasturi, isa ka tropikal nga prutas nga may 10–30 ang kataason kung sa diin makita lang sa gamay nga lugar sa palibot sang Banjarmasin sa Bagatnang Borneo (Indonesya). Yanda indi na ni makita sa katalunan kay sa iligal nga pagpangutod sang kahoy nga ni. Ugaling, ginakultibar man sya gyapon sa ini nga lugar kay sa manamit sini nga prutas.

Ang kadakuon sang prutas sang Kalimantan nga Mangga (Mangifera casturi) malapit man sa iban nga mga lahi sang mangga. Nagabug-at ini sang mga 50 asta sa 84 ka gramo ang kada isa. Kung hilaw gyapon, berde ang kolor sang sini nga prutas – kung luto naman, ang kolor sini nagabag-o sa kayumanggi ukon byoleta-rtom kag may mahining nga panit, kag masami may kolokolor sang byoleta. Ang pagpasunod sang iya kolor isa man ka paagi sa pagkilala sang lahi sang Mangifera casturi. May 3 ka nakalista nga lahi sang Mangifera casturi – Kasturi, Mangga Cuban kag Pelipisan. Kasturi ang pinakatanyag kay sa iya hamot. Ang Mangga Cuban kag Pelipisan masami ginakilala nga lain nga lahi. Ang Pelipisan ugaling makita sa matam-is nga hamot sini pareho na lamang sang Kasturi nga nagapakilala nga ang prutas sini kalabanan hybrid sang Kasturi. Madamo pa sang pagpangita ang ginaubra para makilala ang set sang istatus sini.

Ang unod sang sini nga prutas kolor dalandan kag ang medyo maangto nga may pinasahi nga matam-is nga hamot. Kung aton ikumpara ang Kasturi sa Mangga (Mangifera indica), mas malas-ay ang Kasturi pero may mabaskug nga sabor kag may malum-ok nga aroma. Ang unod sang Kasturi mataas sa himulmol.

Ang Kasturi perte ka sikat sa Bagatnang Borneo amo man ang mga kaingod nga mga lugar. Ang hamot sang mga prutas sini manami nga daw may luma nga ambahanon nga nagapalibut sini: “Seharum kasturi, seindah pelangi, semuanya bermula.” nga gabuot silingon: “Baw, ang hamot sang Kasturi, daw katahum sang bahaghari. Nagumpisa na ang paglugayaw sang iya paghigugma.”

Ang iligal nga aktibidades ang nagsulot sang pagkadula sang sini nga kahoy sa katalunan. Ang mga mal-am nga Mangga Kalimantan ara sa kalautan sang pagkadula paagi sa pagpangutod sini tungod sang kaimportansya sang iya kahoy. Masami ginakultibar ang sa magamay nga iskala sang mga lokal nga pumuluyo sa ila likod balay nga mga hardin ukon sa mga gamay nga mga uma.

Indi pareho sa mga madasig magdaku nga mga gapamunga nga mga tropikal nga mga kahoy, Ang Kalimantan nga Mangga wala ginatanum sa dalagku nga mga plantasyon sa Indonesya tungod sa mahinay sini nga proseso sang pagdaku. Ang mga plantasyon sang Kalimantan nga Mangga makita lang sa Mataraman nga lugar sa bahin sa distrito sang Banjar (ang sidtrito sang Banjar indi pareho sang sidtrito sang Banjarmasin). Ang mga tawo sang Mataraman gintistingan magtanum sang gamay lang anay nga kultibasyon sang 1980 kag ang una nga ani sang 2005. Ugaling makita sang madamo ang prutas sa lokal, indi sini matugunan ang demand.

ang ginausaran sang kahoy sang Mangga Kalimantan Biskan ang mal-am nga kahoy may lawas nga nagasobra sa 1 metro, ang mga tawo sang Banjar (isa ka suludlon kag higad baybay nga pangkat etniko nga nagistar sa Bagatnang Borneo), nagausar sang mga prutas para lang kay sa madugay nga tyempo sa pagpadako sini. Sa ini nga rason, ang mga tawo sang Banjar ginpili ang iban nga kahoy bilang ginkwaan sang kapareho nga mataas nga kalidad sang kahoy. Para makwa ang prutas sini, insi ini mahapos kay ang kahoy nga Kasturi nagadako sang perte ka taas kag kinanglan mo sakaon para makwa ini – ang prutas nga mahulog sa idalom indi manami ang kalidad.

Ang mga prutas pwede kan-on nga natural ukon iproseso nga Kasturi jams. Ini tungod sa kis-a nga pagbaligya sini sa mga merkado, bilang mangunguma nga naga konsumo nga ila-ila. Ang iban nga mga produkto nga naubra sang mga mangga amo ang puree, jams, duga ukon doldol (tradisyunal nga biskwit). Ang ini nga mga produkto ugaling mabudlay pangitaon bilang preska nga prutas nga perme mataas ang demand kag ang isa sa mga paborito sang mga tawo sang Banjar. Ang mga prutas medyo mahal man pero ang mga tawo sang Banjar wala sang paghinulsol sa pagbakal kay sang tanhaga nga kanamiton sini!

««« Nauna nga artikulo: Pagpadaku sang Mangga halin sa mga liso

Byernes 14.5.2010 20:32 | imprentahon | Eksotiko nga mga tanum

Parte sa KPR

KPR - Klab Hardinero sang Slobakya
KPR - ang Klab Hardinero isa ka internasyunal nga organisasyon sang mga hardinero. Magbasa sang madamo pa...
Ipahibalo sa iban ang mga naagyan parte sa pagpadaku sang mga tanum. Magsulat sang artikulo parte sa pagpananum, mga tanum, pagpadaku sang mga tanum kgbp. Kag ipublish sa inyo akugalingon nga linggwahe nga edisyon sang amon journal nga Botanix!